Παιδιά που εβδομάδες νωρίτερα τοποθετούσαν «με χαρά» διάφορα αντικείμενα και τρόφιμα στο στόμα τους ή που χαρακτηρίζονταν «εύκολα στο φαγητό», ξαφνικά αρχίζουν να αρνούνται πεισματικά να δοκιμάσουν νέα τρόφιμα και φαγητά. Μάλιστα, οι περισσότερες μελέτες δείχνουν ότι τα τρόφιμα εκείνα που αποφεύγουν είναι κυρίως τα φρούτα και τα λαχανικά, αλλά και ορισμένες φορές και πρωτεϊνούχες τροφές, όπως το ψάρι, το κοτόπουλο και το τυρί. Από την άλλη, τα παιδιά συνεχίζουν να καταναλώνουν αμυλούχα τρόφιμα, όπως οι πατάτες, τα ζυμαρικά, τα μπισκότα και τα κράκερ, καθώς και τρόφιμα και σνακ που είναι πλούσια σε ολικό και κορεσμένο λίπος.

Η περίοδος αυτή είναι αρκετά δύσκολη για τους γονείς, οι οποίοι αφενός επιθυμούν να καλύψουν τις ανάγκες των μικρών παιδιών τους σε ενέργεια και θρεπτικά συστατικά και αφετέρου γνωρίζουν ότι η ηλικία αυτή είναι κρίσιμη για τη διαμόρφωση υγιεινών διατροφικών συνηθειών, οι οποίες καθορίζουν όχι μόνο την ανάπτυξη, αλλά και τη μελλοντική υγεία των παιδιών τους. Το αποτέλεσμα είναι συχνά να ασκούν πίεση, με τα αντίθετα δυστυχώς αποτελέσματα.

Η παιδική νεοφοβία, παρόλα αυτά, φαίνεται να είναι μια φυσιολογική εξελικτική διαδικασία που, σε διαφορετικό βαθμό, περνούν οι περισσότεροι άνθρωποι, αλλά και πολλά θηλαστικά. Εμφανίζεται στην ηλικία εκείνη στην οποία τα παιδιά αρχίζουν να ανεξαρτητοποιούνται και να ελέγχουν το τι τρώνε και φαίνεται ότι αναπτύχθηκε για να τα προφυλάσσει από την κατανάλωση τροφίμων που μπορεί να περιέχουν δηλητηριώδεις ουσίες. Κάτι τέτοιο ακούγεται λογικό, αν αναλογιστεί κανείς ότι χιλιάδες χρόνια πριν (αλλά και σήμερα χωρίς τις κατάλληλες υγειονομικές συνθήκες) πολλά φρούτα και λαχανικά, καθώς και το κρέας, αποτελούσαν δυνητικές εστίες τοξικών ουσιών και παθογόνων. Για τον ίδιο ακριβώς λόγο, τα μικρά παιδιά αρχικά αποφεύγουν τα τρόφιμα με πικρή και ξινή γεύση. Ωστόσο, η επιστημονική κοινότητα συμφωνεί, ότι με την εμπειρία (π.χ. όταν τρώνε μικρές ποσότητες και καταλαβαίνουν ότι δεν τα βλάπτουν) και με την παρακολούθηση άλλων ανθρώπων (π.χ. αφού τα καταναλώνουν και οι άλλοι δεν πρέπει είναι βλαπτικά), η νεοφοβία σταδιακά μειώνεται.

Πράγματι, πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι η άρνηση των παιδιών να δοκιμάσουν νέα τρόφιμα αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά με την επαναλαμβανόμενη έκθεσή τους σε αυτά. Μάλιστα, έχει φανεί ότι συνήθως χρειάζονται 5 με 10 εκθέσεις στο νέο τρόφιμο, προκειμένου το παιδί να το συνηθίσει. Από το σημείο αυτό και έπειτα, έχει φανεί ότι όσο συχνότερα το καταναλώνει, τόσο μεγαλύτερη πιθανότητα έχει να αρχίσει να το ικανοποιεί και η γεύση του. 

Στη σχετική βιβλιογραφία που πραγματεύεται το φαινόμενο της νεοφοβίας στα παιδιά, απαντώνται τεχνικές που βοηθούν στη σταδιακή του μείωση:

• Το «κλειδί» στην αποτελεσματική αντιμετώπιση της άρνησης του παιδιού να δοκιμάσει νέα τρόφιμα (συνήθως φρούτα και λαχανικά) είναι η επανάληψη. Όταν του σερβίρεται τακτικά ένα τρόφιμο (ανεξάρτητα από το αν τελικά θα το φάει) τότε σταδιακά εξοικειώνεται με αυτό, έστω στην όψη και την οσμή του, μέχρι τη στιγμή που παύει να είναι «νέο».

• Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι όταν στα παιδιά δίνεται ποικιλία τροφίμων από μικρή ηλικία, μειώνεται η πιθανότητα να εμφανίσουν νεοφοβική συμπεριφορά.

• Έχει, επίσης, φανεί ότι τα παιδιά δοκιμάζουν ευκολότερα τα νέα τρόφιμα, όταν τους σερβίρονται σε μικρές ποσότητες. Μάλιστα, συχνά βοηθάει τα νέα αυτά τρόφιμα να παρουσιάζονται σαν συνοδευτικά τροφίμων με τα οποία το παιδί είναι ήδη εξοικειωμένο.

• Μέχρι σήμερα, η επιστημονική κοινότητα δεν έχει καταλήξει στο αν η τακτική της ανταμοιβής μπορεί να βοηθήσει ή να επιδεινώσει το φαινόμενο, αφού μπορεί να «μειώσει την αξία του φαγητού» για το παιδί. Εάν, δηλαδή, ο γονιός πει στο παιδί «αν φας τον αρακά σου θα σου δώσω παγωτό», αυτό για το παιδί μπορεί να σημαίνει «για να με ανταμείβουν να φάω τον αρακά, μάλλον δεν πρέπει να μου αρέσει πολύ», δηλαδή το παιδί «μαθαίνει» να μη του αρέσει ο αρακάς.

• Από την άλλη μεριά, σε πολλές περιπτώσεις, η ανταμοιβή φαίνεται να βοηθά, με την προϋπόθεση ότι είναι μια μικρή ανταμοιβή ή μια λεκτική επιβράβευση. Μικρά βραβεία (όπως αυτοκόλλητα, τμήματα ενός μεγαλύτερου παιχνιδιού κ.λ.π.), που δίνονται με την επίτευξη του στόχου (π.χ. όταν καταφέρει το παιδί να φάει μια συγκεκριμένη ποσότητα – στόχο), επίσης ενισχύουν την προθυμία του να συμπεριφερθεί με τον επιθυμητό τρόπο.

• Η επαναλαμβανόμενη έκθεση του παιδιού στο νέο τρόφιμο, σε συνδυασμό με μικρές επιβραβεύσεις φαίνεται να έχει καλύτερα αποτελέσματα.

• Μια εξαιρετική τακτική που μειώνει την απροθυμία του παιδιού για νέα τρόφιμα είναι το παράδειγμα των μεγαλύτερων. Όταν παρακολουθεί συχνά τους γονείς ή τα μεγαλύτερα αδέρφια του να τρώνε με ευχαρίστηση φρούτα και λαχανικά, εξοικειώνεται και είναι πιο πρόθυμο να τα δοκιμάσει. Εξάλλου, ο μιμητισμός είναι ένας βασικός μηχανισμός μάθησης στις νεαρές ηλικίες.

• Τα αντίθετα ακριβώς αποτελέσματα έχουν η πίεση και ο εξαναγκασμός, που συνήθως προκαλούν φαινόμενα αντίδρασης και επιδεινώνουν τη φοβία του παιδιού.

• Άλλες τακτικές που φαίνεται να βοηθούν είναι η δημιουργικότητα και η φαντασία στο σερβίρισμα του φαγητού, το ευχάριστο, ήρεμο και ασφαλές περιβάλλον και κυρίως η λήψη γευμάτων με όλη την οικογένεια (φαινόμενο όλο και λιγότερο συνηθισμένο!).

Η παιδική νεοφοβία, συνήθως, αποτελεί ένα μεταβατικό στάδιο στη συμπεριφορά του παιδιού, που όμως καλό είναι να ξεπερνιέται σύντομα και ανώδυνα. Εξάλλου, η παιδική ηλικία είναι μια περίοδος γρήγορης πνευματικής και σωματικής ανάπτυξης του παιδιού, στην οποία παράλληλα διαμορφώνονται οι διατροφικές του συνήθειες. Η επαναλαμβανόμενη έκθεση του παιδιού σε ποικιλία νέων τροφίμων, ήδη από μικρή ηλικία, πάντοτε με υπομονή, επιμονή και χωρίς πίεση, είναι σημεία – κλειδιά που το βοηθούν να αποκτήσει μια διατροφή με ποικιλία και ισορροπία. 

Μαργαρίτα Οκτωράτου
Διαιτολόγος-Διατροφολόγος
Σύμβουλος Υγείας Ινστιτούτου Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής (ΙΚΠΙ)