Το φθινόπωρο, μία από τις ωραιότερες εποχές του χρόνου, έχει πολλά να μοιραστούμε με τα παιδιά. Μεγάλες βόλτες, μέχρι το τέλος του Οκτώβρη που ο καιρός είναι καλός, μικρές αποδράσεις σε φθινοπωρινά τοπία, με ιδιαίτερα χρώματα και μυρωδιές, διάθεση για οικογενειακή ατμόσφαιρα εντός σπιτιού, όταν πιάσουν τα κρύα.

Έχει, επίσης, ξεχωριστές, ελληνικές συνήθειες και παραδόσεις. Τι θα λέγατε να μάθουμε περισσότερα γι’ αυτήν την εποχή και με τη σειρά μας να εμπνεύσουμε τους μικρούς μας;

Septem… βριος

«Τον τρυγητή τ’ αμπελουργού, πάνε χαλάλι οι κόποι.»

Ο πρώτος μήνας του φθινοπώρου πήρε το όνομά του από το αριθμητικό septem (επτά), καθώς ήταν ο έβδομος μήνας του αρχαίου δεκάμηνου ρωμαϊκού ημερολογίου.

Έχει συνδεθεί με την έναρξη των αγροτικών εργασιών και φέρει ονόματα πολλά: «Τρυγητής», λόγω του τρύγου που είναι η κύρια αγροτική απασχόληση τον Σεπτέμβριο, «Ορτυκολόγος», λόγω του περάσματος των ορτυκιών που αποδημούν νότια, αλλά και «Σταυρίτης», από τη γιορτή της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού στις 14 Σεπτεμβρίου.

Παλιότερα, ο Σεπτέμβριος ήταν τόσο σημαντικός, που γιορταζόταν σαν πρωτοχρονιά. Πολλά έθιμα πηγάζουν από αυτό, εκ των οποίων κάποια αναβιώνονται μέχρι σήμερα.

Στην Κω το βράδυ της 31ης Αυγούστου «αστρονομούν», δηλαδή αφήνουν κάτω από τ’ άστρα ένα καρπούζι, ένα ρόδι, μία σκελίδα σκόρδο, ένα κυδώνι, ένα φύλλο από τον «πλάτανο του Ιπποκράτη» και ένα τσαμπί σταφύλι.

Το πρωί της «Αρχιχρονιάς» σηκώνονται πριν την ανατολή του ήλιου και πηγαίνουν στη θάλασσα, παίρνοντας μαζί τους «αστρονομημένους» καρπούς, που φύλαγαν για έναν χρόνο στο εικονοστάσι, τους πετούν στη θάλασσα και βουτάνε στο νερό τους καινούργιους. Στον δρόμο της επιστροφής σταματούν στον «πλάτανο» και αγκαλιάζουν τον κορμό του για να πάρουν τα χρόνια και τη δύναμή του. Στο σπίτι κρεμούν την καινούρια «Αρχιχρονιά» στο εικονοστάσι, σαν σύμβολο αφθονίας, για τη νέα χρονιά.

Το «μικρό καλοκαιράκι» του Οκτώβρη

«Όποιος σπέρνει τον Οκτώβρη, έχει οκτώ σειρές στ’ αλώνι.»
«Μικρό καλοκαιράκι» αποκαλούσαν παλιότερα τον Οκτώβρη, σαν έναν γλυκό αποχαιρετισμό του φθινοπώρου, που θα δώσει τη θέση του στον χειμώνα. Πήρε την ονομασία του από τη λατινική λέξη Octo (οκτώ), επειδή στο αρχαίο δεκάμηνο ρωμαϊκό ημερολόγιο, ήταν ο όγδοος στη σειρά μήνας.

Το γεγονός με το οποίο συνδέεται περισσότερο ο μήνας αυτός, είναι η καλλιέργεια και η σπορά των χωραφιών γι’ αυτό και το όνομα «Σπαρτός»: η προετοιμασία του σπόρου ήταν μια σημαντική διαδικασία, γιατί η καλή χρονιά της αγροτικής οικογένειας εξαρτιόταν από την καλή σοδειά.

Η μεγάλη γιορτή του Αγίου Δημητρίου στις 26 του μήνα του έχει δώσει και το όνομα Αϊ-Δημητριάτης. Τη μέρα αυτή ανοίγεται και πρωτοδοκιμάζεται το καινούργιο κρασί.

Ο… ανακατεμένος Νοέμβριος

«Όταν έρθει ο Νοέμβρης σιγομπαίνει ο χειμώνας.»

Ο τρίτος και τελευταίος μήνας του φθινοπώρου, προέρχεται από τη λατινική λέξη November (novem=εννιά).

Στη λαϊκή παράδοση λέγεται «Βροχάρης», γιατί είναι ο μήνας με τις περισσότερες βροχές και «Σποριάς», καθώς είναι ο πιο κατάλληλος μήνας για τη σπορά. Τον αποκαλούν επίσης «Χαμένο», γιατί έχει τις μικρότερες σε διάρκεια ημέρες, αλλά και «Ανακατεμένο», λόγω του άστατου καιρού.

Το Νοέμβριο ξεκινά το μάζεμα των ελιών. Η συγκομιδή της ελιάς ήταν και εξακολουθεί να είναι μία τελετουργία: τα δέντρα ραβδίζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να μην πληγωθούν τα κλαδιά και οι πιο ώριμες ελιές -που θα δώσουν το καλύτερο λάδι- να πέσουν στη γη. Η τελευταία μέρα της συγκομιδής, παλιότερα, ήταν ένα γλέντι με φαγητό και τραγούδι, όπου όλοι εύχονταν στον νοικοκύρη «καλά λάδια, καλά μπερεκέτια».